Jak oznakować elementy na pulpicie?

Jeśli zabierasz się do budowy pulpitu do makiety, to pewnie przeszło Ci przez głowę, że dobrze byłoby jakoś opisać to co na nim jest. Z tego wpisu dowiesz się w jaki sposób można to zrobić, aby odpowiadało to regułom stosowanym na prawdziwej kolei. W tym przypadku za przykład weźmiemy koleje polskie, choć zbliżone zasady obowiązują w wielu innych krajach. Zacznijmy od początku.

Na skróty:

Po co w ogóle się cokolwiek oznacza?
Które elementy wymagają oznaczeń?
Skąd mam wiedzieć jakie oznaczenie wykonać?
Z czego mogę skorzystać?

Po co w ogóle się cokolwiek oznacza?

Oznakowanie wykonuje się z kilku powodów. Najbardziej oczywisty to “aby wiedzieć do czego służą przyciski i kontrolki”. I w sumie to wyjaśnia wszystko. Prawie…

Zerknij na fotografię na górze, i wyobraź sobie jak wygląda pełny pulpit bez jakichkolwiek oznaczeń. Szybko dojdziesz do wniosku, że korzystanie z niego odbywałoby się tylko w oparciu o nasze przeczucia i intuicję. Przycisk obok rozjazdu służy przecież do zmiany pozycji zwrotnic. To “oczywiste”. OK. A jeśli są tam nie jeden a dwa przyciski? Albo trzy? Który wybierzesz? A co gdy brakuje przycisku?

Oznaczenia pozwalają osobie obsługującej pulpity nastawcze zorientować się co do:

• funkcji przycisków;
• znaczenia kontrolek;
• lokalizacji urządzeń i obiektów na planie schematycznym;
• pozycji zasadniczych zwrotnic;
• relacji pomiędzy obiektami;
• numeracji torów i peronów;
• przebiegów, które odbywają się po danym torze;
• jaki tabor można wpuścić na konkretny tor stacji.

Które elementy wymagają oznaczeń?

W zasadzie oznakowaniu powinny podlegać wszystkie przyciski i kontrolki, tory. Jeśli nasz system sterowania pozwala na realizację przebiegów, również warto nanieść takie oznaczenia.

Pamiętaj, że ostatecznie chodzi o ułatwienie codziennej pracy/zabawy nam i innym osobom, które mogą zasiąść za “sterami” makiety.

Skąd mam wiedzieć jakie oznaczenie wykonać?

Rozjazdy

Podstawowymi elementami występującymi w pulpitach nastawczych są zwykle przyciski lub przełączniki do zmiany pozycji zwrotnic. Zwykle występują one w kolorze czarnym. Oznacza się je liczbą reprezentującą numer rozjazdu.

Dodatkowo stosuje się również oznaczenie symbolem “+”, które wskazują położenie zasadnicze (“plusowe”), czyli to, w którym powinny być ułożone zwrotnice gdy nie jest prowadzony po nich ruch taboru.

Jeśli kojarzysz układ torów w “trapez” lub “pół-trapez”, to wiesz, że czasem zwrotnice są przekładane zawsze wraz z innymi zwrotnicami (tzw. rozjazdy sprzężone). Czasem zamiast dwóch rozjazdów, w parze są rozjazd z wykolejnica. W tych przypadkach do sterowania stosuje się jeden przycisk i oznacza go dwoma symbolami oddzielonymi poziomą kreską, jak na powyższym rysunku.

Kontrolki sygnalizatorów

Sygnalizatory, czyli semafory, tarcze manewrowe, tarcze ostrzegawcze semaforowe, tarcze ostrzegawcze przejazdowe, tarcze zaporowe oraz powtarzacze oznacza się ich symbolami. W przypadku semaforów stosuje się także uproszczone oznaczenie mówiące o tym, jakie sygnały podaje. Z założenia semafor musi pozwalać na podanie sygnału “Stój!”. Oznaczenie mówi więc tylko o pozostałych sygnałach. W przypadku pulpitów kostkowych, oznaczenie znajduje się przy przyciskach umożliwiających podanie sygnału do jazdy.

Przykłady dla semafora oznaczonego literą F np:

• F – semafor podaje sygnał do jazdy z najwyższą dozwoloną prędkością;
• F² – semafor podaje tylko sygnał do jazdy z ograniczoną prędkością;
• F_m – semafor podaje dodatkowo sygnał zezwalający na jazdę manewrową;
• F²_m – semafor podaje tylko sygnał do jazdy z prędkością ograniczoną i dodatkowo sygnał zezwalający na jazdę manewrową;
• F¹/_{2 m} – semafor podaje sygnał do jazdy z najwyższą lub ograniczoną prędkością i dodatkowo sygnał zezwalający na jazdę manewrową;

Przykłady dla sygnalizatorów odnoszących się do semafora oznaczonego literą F np:

• ToF – tarcza ostrzegawcza semaforowa odnosząca się do semafora F;
• SpF I – powtarzacz ( I -pierwszy, II – drugi, III – trzeci) odnoszący się do semafora F;

Przyciski związane z semaforami

W pulpitach nastawczych można spotkać kilka przycisków, które związane są ze sterowaniem semaforami. W prawdziwych pulpitach występowały przyciski, które można było nacisnąć lub wyciągnąć. W przypadku planów świetlnych pozwalały one podać semafor (sygnał zezwalający na semaforze) oraz zbić semafor (podać sygnał stój).

Podstawowym przyciskiem do sterowania semaforem jest tzw. przycisk sygnałowy. Umożliwia on podanie na semaforze sygnału zezwalającego na jazdę pociągową. Zwykle występuje on w kolorze zielonym. Oznacza się go symbolem semafora do którego się odnosi, na przykład F.

Drugim przyciskiem do sterowania semaforem jest tzw. przycisk manewrowy. Umożliwia on podanie na semaforze sygnału zezwalającego na jazdę manewrową. Zwykle występuje on w kolorze białym. Oznacza się go symbolem semafora, do którego się odnosi oraz małą literą m., np przykład Fm.

Trzecim, charakterystycznym przyciskiem do sterowania semaforem jest tzw. przycisk sygnału zastępczego. Umożliwia on podanie na semaforze sygnału zastępczego, umożliwiającego jazdę w sytuacji awarii jakiś urządzeń, lub gdy jazda odbywa się na tor, na który nie ma zorganizowanego przebiegu. Odbywa się to według specjalnych zasad związanych z ryzykiem prowadzenia jazd w ten sposób. Zwykle występuje on w kolorze czarnym. Oznacza się go symbolem semafora do którego się odnosi poprzedzonego symbolem Sz., np przykład Sz F.

Przyciski związane z tarczami manewrowymi

Do podawania sygnału zezwalającego na prowadzenie jazd manewrowych wykorzystuje się przycisk manewrowy. Umożliwia on podanie na tarczy manewrowej sygnału zezwalającego na jazdę manewrową. Zwykle występuje on w kolorze czarnym. Oznacza się go symbolem tarczy manewrowej składającej się z numeru tarczy poprzedzonej symbolem “Tm” , np przykład Tm34.

Przyciski związane z przebiegami

W przypadku pulpitów kostkowych, występują przyciski umożliwiające rozwiązanie przebiegu. Ich naciśnięcie daje efekty tylko wówczas gdy dany przebieg jest utwierdzony (lub zamknięty). Umożliwia on rozwiązanie drogi przebiegu a w efekcie także podanie na sygnalizatorze sygnału zabraniającego jazdy. Zwykle występuje on w kolorze czarnym. Oznacza się go symbolem przebiegu do którego się odnosi poprzedzonego małą literą “z”., np przykład za.

Przyciski związane z blokadą liniową

O oznakowaniu związanym z blokadami liniowymi możesz przeczytać w osobnym materiale na naszym blogu, który skupia się konkretnie na tym temacie. Znajdziesz tam informację zarówno o przyciskach jak i kontrolkach związanych z samą blokadą liniową, ale i semaforami wyjazdowymi.

Oznaczenia torów

W przypadku torów występuje kilka rodzajów oznaczeń. Podstawowym jest numeracja torów. Wynika ona wprost z odpowiednich zasad. W uproszczeniu można przyjąć, że tory oznacza się ich symbolem liczbowym (i ewentualnie literowym), np. 1, 1a, 101.

Na planach świetlnych oznacza się także przebiegi, jakie mogą odbywać się po danym torze. Oznaczenia takie składają się z symbolu mówiącego o dopuszczalnych typach pociągów, rodzajach taboru i kierunku jazdy, do których przeznaczony jest tor.

Z czego mogę skorzystać?

Jeśli przymierzasz się do wykonania oznaczeń na Twoim pulpicie, możesz skorzystać z gotowych oznaczeń wykonany na samoprzylepnej przezroczystej folii. Są one już wstępnie wycięte. Wystarczy odkleić je i nanieść na pulpit.